Niet alleen mediaprofessionals worden geconfronteerd met grote veranderingen en nieuwe uitdagingen door groeiende informatiestromen die steeds complexer en minder controleerbaar worden.
Hoe fake news te vermijden?
Ook buiten ons beroep om krijgen we te maken met vertekende informatie in het dagelijks leven en moeten we leren hoe we ons kunnen aanpassen aan nieuwe bronnen en nieuwe manieren om zich (fout) te informeren.
Eigenlijk maakt desinformatie al ongeveer vijf jaar deel uit van ons dagelijks leven. Er gaat geen dag voorbij zonder dat we erover praten op televisie of erover schrijven in de kranten. Het fenomeen staat vooral bekend onder de naam ‘fake news’ in zowel de Nederlandstalige als de Franstalige pers. ‘Fake news’ raakt een groot aantal mensen regelmatig wanneer ze een krant of website raadplegen, naar de televisie kijken of naar de radio luisteren.
Vanuit een historisch standpunt, is er altijd al desinformatie geweest (bij deze denken we aan bedrog, propaganda, laster, populaire overtuigingen, parodieën enz.). Wie zei ook alweer dat geruchten de oudste vorm van media in de wereld zijn?
Toch bestaat de term ‘fake news’ officieel pas vanaf 2017. Dat jaar werd de term opgenomen in de Collins Dictionary en werd het door dit woordenboek gekozen als woord van het jaar. De definitie van ‘fake news’ luidt als volgt:
“Foutieve informatie, vaak sensationeel, verspreid onder het mom van een reportage”.
Het algemene gebruik van de term ‘fake news’ kan direct gelinkt worden aan de verkiezing van Donald Trump in 2016. Na zijn verkiezing, werd de zegswijze ‘fake news’ veel vaker gebruikt, maar geregeld in een verkeerde context. De mediakanalen wereldwijd gebruiken de term voor een mix van haatpraat, ideologisch propaganda, geruchten, pogingen tot destabilisatie en journalistieke fouten die vaak opduiken door te haastig te werk te gaan.
De valse informatie kwam tot een piek door de sanitaire crisis, door een explosie op internet. Fake News heeft zich sneller verspreid dan de pandemie, van louter geruchten tot complottheorieën. Op basis van angst, emotie en een slechte kennis over het virus heeft deze verkeerde informatie zelfs een zeer negatieve invloed gehad op de geestelijke en fysieke gezondheid van sommige internetgebruikers die er het slachtoffer van zijn geweest, waardoor ze in een staat van voortdurende angst terecht zijn gekomen.
Recentelijk hebben we, sinds het begin van het Russisch-Oekraïense conflict, een overvloed aan geruchten en valse informatie gezien op het Internet. De Russische strategie is al lange tijd gebaseerd op de beheersing van informatie, maar de Oekraïense macht moet zeker niet onderdoen. Beide partijen aarzelen niet langer om gebruik te maken van nepnieuws om de internationale publieke opinie te beïnvloeden door valse informatie over de voortdurende gevechten, gemanipuleerde foto’s, krantenkoppen van vervalste kranten, etc te maken. Helaas is de lijst nog veel langer.
Na analyse kunnen we vaststellen dat desinformatie vaak de volgende vormen aanneemt:
- het gebruik van foto’s en filmpjes om feiten te illustreren waarmee ze niets te maken hebben;
- het creëren en gebruiken van valse accounts om iemands reputatie te schaden;
- het creëren en beheren van nepwebsites die sterk lijken op bestaande websites;
- het creëren en verspreiden van foute documenten (foute bewijzen);
- Het verspreiden van valse geruchten op basis van leugens of halve waarheden;
- het gebruiken van bots om een bericht viraal te laten gaan.
Deze onuitputtelijke lijst kan worden aangevuld met nieuwe gespecialiseerde technieken die de kop op steken.
Hoe kan men omgaan met fake news indien men geen media analist noch een expert in valse websites is?
Het is belangrijk om uzelf op de hoogte te houden over wat er zich afspeelt rondom u en in de rest van de wereld, of dit nu op privévlak of professioneel is. Door de enorme datastroom die zich constant rondom ons ontwikkelt, is het niet altijd gemakkelijk om na te gaan wat waar of onwaar is, vooral wanneer het onderwerp buiten ons vakgebied valt.
Als men echter enkele eenvoudige voorzorgsmaatregelen in acht neemt, kan men zich steeds makkelijk en met zekerheid informeren, terwijl men ook fake news zal herkennen.
Hier zijn vijf criteria waarop u moet letten om fake news te herkennen:
1) Kijk het formaat van het artikel na.
Is het een redactioneel artikel dat mooi is vormgegeven of zijn het slechts enkele woorden gepost op een sociaal netwerk? Werd het gepubliceerd op een onbekende website of op een blog van een bekende krant? Sociale media laten het toe om artikels en nieuws te delen dat niet gefilterd is door traditionele media. Dit is de eerste bron van desinformatie.
2) Wie heeft het artikel geschreven?
Was het een journalist, een bekende persoon of een expert die schrijft over zijn vakgebied? Werken ze in het domein waarover ze schrijven?
De experten van de website Décodex die bij de Franse krant Le Monde hoort, worden gezien als referentiepunt in deze materie. Zij geven de raad om er van uit te gaan dat informatie van een onbekende bron op het Internet beduidend meer kans heeft om onjuist te zijn.
3) Kijk de bronnen na die de auteur gebruikte.
Citeerde de auteur bronnen in zijn artikel? Als dit niet zo is, moet men altijd proberen via andere media te kijken of de informatie klopt. Alle informatie zonder bron moet met grote voorzichtigheid worden geïnterpreteerd.
Bovendien moet u deze bronnen, zelfs als de auteur hen citeert, met een korrel zout nemen en door middel van enkele vragen worden onderzocht:
- Is de bron betrouwbaar?
- Wat is de bedoeling van de auteur?
- In welke context is de bron verschenen?
4) Toets de informatie af bij andere bronnen.
Werd dezelfde informatie ook via andere bronnen gepubliceerd, eventueel bij een traditionele of betrouwbare bron? Als meerdere betrouwbare media dezelfde informatie publiceren terwijl ze verschillende bronnen hebben, dan is er een grote kans dat de informatie ook juist is. Als men daarentegen geen andere bronnen kan vinden voor de informatie, is uiterste voorzichtigheid geboden.
5) Contacteer een expert.
Gelukkig zijn er tal van media professionals die hun medemens kunnen helpen bij het identificeren van dubieuze informatie. Traditionele media (geschreven pers, radio en televisie) en hun journalisten blijven gevestigde waarden tegen twijfelachtig en fake news. Op het Internet zijn er verschillende websites die foutieve informatie identificeren en daarover ter rechtzetting artikels publiceren, zoals: AFP Factuel, de fact-checking unit van Agence France Presse (AFP), of HoaxBuster het samenwerkingsplatform tegen desinformatie, etc.
Tenslotte kunnen media monitors en media analisten ook goede raad geven om fake news en schade aan een naam of merk te vermijden.
Realistisch gezien is informatie veel complexer dan dat. Soms is het onderscheiden van waarheid en leugen moeilijk omdat er vele nuanceringen mogelijk zijn. Zelfs al wordt de informatiestroom op een professionele manier behandeld, dan nog zijn de geverifieerde feiten soms maar bij benadering juist.
Men moet dus goed opletten dat men niet alle informatie aanneemt als waar, maar met gezond verstand naar de informatie kijkt.